Praca na wysokości - wymagania i dobór środków ochrony indywidualnej

Środki ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości

Przepisy i normy

Zgodnie z definicją zawartą w Obwieszczeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy pracą na wysokości jest każda praca wykonywana na powierzchni ponad 1 metr nad poziomem podłogi lub ziemi, jeśli powierzchnia ta nie jest osłonięta ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 metra pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi i nie jest wyposażona w stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości.

Wymogi dotyczące pracy na wysokości zawarte są w wielu polskich normach, np.

PN-EN ISO 14122-1:2016-08 – Maszyny. Bezpieczeństwo. Stałe środki dostępu do maszyn,
PN-EN 13374:2013-08 – Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków. Warunki techniczne wyrobu. Metody badań,
PN-EN 353-1+A1:2018-03 - Środki ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości - Urządzenia samozaciskowe z prowadnicą -- Część 1: Urządzenia samozaciskowe ze sztywną prowadnicą
PN-EN 353-2:2005 – Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą,
PN-EN 354:2012 – Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości - Linki bezpieczeństwa,
PN-EN 355:2005 – Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości - Amortyzatory,
PN-EN 358:2002 – Indywidualny sprzęt ochronny ustalający pozycję podczas pracy i zapobiegający upadkom z wysokości. Pasy ustalające pozycję podczas pracy i ograniczające przemieszczanie oraz linki ustalające pozycję podczas pracy,
PN-EN 360:2005 Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości - Urządzenia samohamowne
PN-EN 361:2005 – Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości. Szelki bezpieczeństwa
PN-EN 362:2006 - Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości - Łączniki
PN-EN 363:2008 - Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości - Systemy powstrzymywania spadania
PN-EN 795:2012 – Ochrona przed upadkiem z wysokości. Urządzenia kotwiczące,
PN-EN 813:2008 – Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości - Uprząż biodrowa,
PN-EN 341:2011 - Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości - Urządzenia do opuszczania stosowane w akcjach ratowniczych
PN-EN 1496:2017-04 - Sprzęt ratowniczy -- Ratownicze urządzenia podnoszące
PN-EN 1497:2009 - Środki indywidualnej ochrony przed upadkiem z wysokości - Szelki ratownicze
PN-EN 1498:2007 - Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem - Pętle ratownicze
PN-EN 12841:2009 - Środki indywidualnej ochrony przed upadkiem z wysokości - Linowe systemy asekuracyjne i wspomagające pracę - Urządzenia regulacyjne dla lin.
PN-EN 1891:2002 - Sprzęt ochrony indywidualnej zapobiegający upadkom z wysokości - Liny rdzeniowe w oplocie o małej rozciągliwości

Funkcje i elementy systemu ochrony indywidualnej przy pracy na wysokości

Pracownicy wykonujący pracę na wysokości powinni mieć zapewnioną odpowiednią ochronę przed upadkiem z wysokości. Wymagania w tym zakresie określa Kodeks pracy i przepisy szczegółowe wydane na jego podstawie. Również prawo budowlane nakłada na uczestników procesu budowlanego określone obowiązki zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.

Rodzaje prac na wysokości przy wykorzystaniu środków ochrony indywidualnej, możemy podzielić na cztery grupy:

Powstrzymywanie spadania – zatrzymanie oraz amortyzacja upadku – ustalanie pozycji podczas pracy:
Ograniczenie poruszania – uniemożliwienie wystąpienia spadania poprzez takie zaplanowanie pracy, aby upadek nie był możliwy
Praca w podparciu – praca z systemami, w których upadek jest możliwy jedynie na długości nie większej niż 60 cm (np. linki opasujące)
Praca z użyciem technik linowych – tzw. praca technikami alpinistycznymi, w których użycie lin umożliwia dotarcie do stanowiska pracy.

System powstrzymywania spadania musi zawierać trzy podstawowe składniki:

Punkt kotwiczący bezpośrednio łączony z konstrukcją stanowiska. Jego zadaniem jest stworzenie wytrzymałego połączenia pomiędzy podzespołem łącząco – amortyzującym, a elementem konstrukcyjnym stanowiska pracy. Przykładem podzespołów kotwiczących są łączniki PN-EN 362, zaczepy nożycowe, linkowe, taśmowe, liny i szyny kotwiczące, trójnóg lub poprzeczna belka z punktem kotwiczącym. Punkt kotwiczenia do konstrukcji stałej powinien posiadać wytrzymałość nie mniejszą niż 12 kN oraz znajdować się możliwie bezpośrednio nad miejscem pracy użytkownika bez konieczności oddalania w poziomie podczas wykonywania pracy (eliminowanie efektu wahadła). W przypadku stosowania szelek bezpieczeństwa, wraz z zespołem łącząco-amortyzującym, w postaci amortyzatora, z linką bezpieczeństwa, punkt kotwiczenia do konstrukcji stałej, powinien być tak dobrany, aby droga ewentualnego spadania nie była większa niż 2 metry. Najprostszymi punktami kotwienia są elementy konstrukcji umożliwiające bezpośrednie dołączenie systemu łącząco-amortyzującego (np. rury rusztowań, grube zbrojenia). W przypadku braku takich elementów należy stosować dodatkowe urządzenia umożliwiające zakotwienie systemu.

Większość urządzeń jest zgodna oraz spełnia wymagania normy PN-EN 795 (Urządzenia kotwiczące Wymagania i badania). Norma ta definiuje oraz określa wymagania następujących klas urządzeń:

KLASA A – czyli strukturalne punkty zakotwienia przeznaczone do mocowania na ścianach, stropach, nadprożach. Są to punkty osadzane na stałe w podłożu lub wymagające użycia dodatkowych kotew dobieranych w zależności od miejsca instalacji. Obecnie możliwe jest zakotwienie do prawie każdego podłoża: drewna, stali, betonu, a nawet blachy trapezowej
KLASA B – tymczasowe przenośne urządzenia do zakotwienia. Jest to najszersza grupa urządzeń wykorzystywanych w budownictwie. Do tej grupy zaliczamy między innymi:
- zaczepy taśmowe i linkowe – pozwalają stworzyć punkt zakotwienia na słupach, belkach oraz innych elementach, które możemy objąć takim zaczepem;
- belki poprzeczne – rozpierane pomiędzy otworami (np. drzwiami);
- trójnogi ratownicze – umożliwiające asekurację oraz drogę ewakuacji podczas pracy w zagłębieniach, studzienkach.
KLASA C – urządzenia do zakotwienia z poziomą liną. Umożliwiają poruszanie wzdłuż lin oraz asekurację za pomocą dołączonych do nich urządzeń. Klasę tę możemy podzielić na systemy tymczasowe (np. rozpinane pomiędzy słupami) wykonane z lin lub taśm poliamidowych oraz stałe, wykonane z lin stalowych (montowane przeważnie na dachach budynków lub elewacjach). System taki może być przeznaczony do użytkowania przez jednego lub wielu pracowników jednocześnie. W przypadku systemów tymczasowych istotne jest oszacowanie ugięcia liny podczas powstrzymywania upadku oraz odpowiednie napięcie takiego systemu.
KLASA D – urządzenia do zakotwienia wykorzystujące poziome szyny. Spełniają te same zadania co urządzenia klasy C, jednak ugięcie systemów szynowych jest minimalne. W budownictwie ich wykorzystanie jest znikome.
KLASA E – bezwładne masy kotwiczące przeznaczone do użytku na powierzchniach poziomych. Ich mankamentem jest duża masa oraz ograniczone warunki użytkowania.

Podzespół łącząco-amortyzujący umieszczany między podzespołem kotwiczącym a szelkami bezpieczeństwa. Powstrzymuje on spadanie człowieka oraz ogranicza do minimum drogę spadania człowieka. Do tego podzespołu łącząco – amortyzującego należą: linka bezpieczeństwa z amortyzatorem włókienniczym PN-EN 354 (linka bezpieczeństwa nie może przekraczać 2 m), urządzenie samohamowne PN-EN 360, urządzenie samozaciskowe z prowadnicą PN-EN 353-2 oraz PN-EN 358.
Szelki bezpieczeństwa których głównym zadaniem jest utrzymanie ciała człowieka w czasie powstrzymywania spadania oraz podczas wiszenia po powstrzymanie spadania, nadanie użytkownikowi prawidłowej, zbliżonej do pionowej pozycji podczas wiszenia. Szelki bezpieczeństwa są wyposażone w klamry zaczepowe, które służą do przyłączenia podzespołu łącząco – amortyzującego, a także mogę zawierać uchwyty do zawieszenia narzędzi. Szelki posiadają jeden lub dwa punkty przypięcia systemu amortyzującego. Zgodnie z norma są oznaczone literą A lub A/2 (dopiero połączenie dwóch połówek stanowi pełny punkt).

Wolna przestrzeń pod użytkownikiem

Przestrzeń pod użytkownikiem na drodze jego potencjalnego upadku musi być pozbawiona jakichkolwiek przeszkód. Wymagana minimalna odległość poniżej stóp użytkownika, dla uniknięcia zderzenia z konstrukcją lub podłożem podczas upadku z wysokości powinna być zgodna z wartością podaną w odpowiedniej instrukcji użytkowania podsystemu lub składnika (np. zespołu łącząco amortyzującego bądź urządzenia samohamownego). Wolna przestrzeń potrzebna do powstrzymania upadku może wynieść nawet 6 metrów! Jeżeli wolna przestrzeń pod użytkownikiem jest mniejsza, wówczas należy tak zaplanować pracę, aby zmniejszyć długość potencjalnego upadku (punkt kotwienia zamocowany jak najwyżej i/lub zastosowanie linki bez amortyzatora).

Dobór zabezpieczeń przed upadkiem z wysokości

Najlepiej zorganizować pracę tak by nie występowała konieczność prowadzenia prac na wysokości, a jeśli się tego nie da uniknąć, należy wyposażyć takie miejsce w środki ochrony zbiorowej (balustrady i siatki ochronne).

Dopiero, gdy z jakichś powodów nie da się zastosować środków ochrony zbiorowej, wtedy można i należy użyć stosownych środków ochrony indywidualnej.

Przy wyborze indywidualnego sprzętu zabezpieczającego pracowników należy kierować się takimi czynnikami, jak:

obecność punktów kotwiczących, które dawałyby możliwość zamocowania systemu asekurującego
wielkość obszaru, który pozwala pozostać w ruchu wahadłowym podczas spadania
wysokość obszaru, jaki jest dostępny podczas spadania
istnienie potrzeby przemieszczania się przez pracownika podczas wykonywania obowiązków służbowych
indywidualne predyspozycje pracownika
czas w jakim pracownik będzie znajdował się w zabezpieczeniu
czy praca ma być „w podparciu”,
dodatkowe czynniki, mogące mieć wpływ na prawidłowe działanie środków ochrony inywidulanej (odpryski stopionego metalu, zapylenie, oleje, niska lub wysoka temperatura itp.),

Rodzaje środków ochrony indywidualnej przy pracy na wysokości

Kask do prac na wysokości

powinien spełniać następujące wymagania:

Zgodność z normą PN-EN 397 dla kasków przemysłowych
Uprząż z trzema punktami kotwienia wg normy alpinistycznej EN 12492

Szelki bezpieczeństwa

Głównym zadaniem szelek bezpieczeństwa jest utrzymanie ciała człowieka w trakcie spadania oraz bezpieczne rozłożenie sił dynamicznych towarzyszących powstrzymywaniu spadania. Ponadto po zatrzymaniu konstrukcja szelek powinna umożliwić bezpieczne i w miarę wygodne oczekiwanie na nadejście pomocy. Wszystkie szelki bezpieczeństwa dostępne na rynku są wykonane zgodnie z normą PN-EN 361, która określa wymogi dotyczące konstrukcji oraz badania szelek. Szelki mogą być dodatkowo wyposażone w pas służący do pracy w podparciu (zgodny z PN-EN 358, posiadający dwie klamry na wysokości bioder) oraz punkt do pracy technikami linowymi (zgodny z PN-EN 813, umieszczony w okolicach pępka). Do tych punktów nie jest dozwolone dopinanie systemów mających na celu powstrzymanie upadku, a jedynie pracę w pozycji ustalonej. Szelki wykonane są z taśm oraz klamer regulacyjnych. Aby spełniały swoje zadanie, ważny jest ich właściwy dobór oraz dopasowanie do użytkownika.

szelki bezpieczeństwa

Jak dobrać model szelek bezpieczeństwa ?

Jednym z parametrów wyboru jest rozmiar szelek. Szelki bezpieczeństwa dostępne są na rynku w czterech rozmiarach – M, L, XL oraz XXL, łączonych najczęściej w dwie wersje: M – XL oraz XXL.
Drugim czynnikiem jest rodzaj wykonywanych czynności oraz czas ich trwania.
- Jeśli praca jest krótka i rzadka, wówczas można zaopatrzyć pracownika w podstawowy model szelek bhp. Jeśli wykonanie danego zadania wymaga tylko zamocowania liny zabezpieczającej, wystarczają proste szelki bezpieczeństwa z mocowaniem grzbietowym lub mostkowym. To drugie przydaje się na przykład w czasie wchodzenia na drabinę z szyną asekuracyjną.
- Jeśli pracownik musi długo przebywać w szelkach, wówczas, dla zapewnienia mu dostatecznej wygody, należy zakupić szelki z elementami tworzącymi wygodę ich użytkowania, takimi jak podkładki pod uda i plecy czy pas biodrowy. Jeśli wymagane są wolne ręce warto zastosować szelki dwupunktowe z dodatkowym zabezpieczeniem bocznym na wysokości pasa, które łączy się z liną pozycjonującą. W przypadku specjalnych prac w zawieszeniu dodatkowo stosuje się mocowanie na środku pasa biodrowego.
Trzecim, równie ważnym aspektem, jest otoczenie, w jakim wykonywane są prace oraz rodzaj wykonywanych czynności. W przypadku, gdy jest to strefa zagrożona wybuchem bądź strefa, w której znajdują się agresywne substancje chemiczne, a także środowisko, w którym panuje wysoka temperatura, wówczas należy zaopatrzyć się w szelki przystosowane do takich warunków. Należy zwrócić szczególna uwagę na prace typu lutowanie lub spawanie podczas których sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości musi być odpowiednio dostosowany do wysokich temperatur, aby nie uległ uszkodzeniu, a tym samym mógł spełniać swoją funkcję ochronną. Szczególnie szelki bezpieczeństwa powinny być wykonane z materiałów niepalnych lub osłonięte odzieżą chroniącą przed wysoką temperaturą.

Jaki jest okres użytkowania (termin ważności) szelek bezpieczeństwa?

Szelki można użytkować przez 5 lat licząc od daty pierwszego wydania szelek do użytkowania z magazynu użytkownika bądź maksymalnie 7 lat od daty produkcji.. Po upływie pierwszych pięciu lat użytkowania szelek musi zostać wykonany szczegółowy przegląd fabryczny albo należy wycofać szelki z eksploatacji.

Przegląd fabryczny może być wykonany przez:

producenta szelek;
osobę upoważnioną przez producenta;
przedsiębiorstwo upoważnione przez producenta.

Podczas przeglądu fabrycznego zostanie określony czas użytkowania szelek, aż do następnego przeglądu fabrycznego.

Szelki bezpieczeństwa muszą natychmiast być wycofane z użytkowania i poddane kasacji(zostać trwale zniszczone) jeżeli brały udział w powstrzymaniu spadania.

Okresowe kontrole szelek bezpieczeństwa.

Jak często przeprowadzać kontrolę szelek bezpieczeństwa?

Szelki bezpieczeństwa powinny być regularnie kontrolowane. Najlepiej, aby kontrola szelek odbywała się na dwóch poziomach: jako kontrola indywidualna, prowadzona przez użytkownika każdorazowo przed rozpoczęciem pracy, oraz jako kontrola okresowa, prowadzona przez specjalnej do tego celu wyznaczoną osobę lub serwis producenta. Przynajmniej raz w roku, po każdych kolejny 12 miesiącach użytkowania musi być wycofany ze stosowania dla przeprowadzenia dokładnego przeglądu okresowego. Podczas przeglądu szuka się wszelkich uszkodzeń, które mają wpływ na działanie szelek – jeśli zostaną znalezione, szelki powinny zostać natychmiast wycofane z użytku aż do momentu ich naprawienia. Szelki bezpieczeństwa muszą być jednoznacznie i trwale oznaczone. Najlepiej umieszczać na nich data ważności przeglądu oraz datę pierwszego wydania do użytkowania.

Lina do pracy na wysokości

powinna charakteryzować się:

Wytrzymałością statyczną większą niż 22KN wg normy PN-EN 354
dynamiczną wytrzymałość: conajmniej 5 odpadnięć ( 2 m, 100 kg)
Maksymalna siła graniczna 6 kN
Wydłużenie przy obciążeniu 150 kg max. 5%
Temperatura topnienia większa niż 195 OC

Wyróżnia się następujące rodzaje lin:
Liny skręcane
Plecione
Plecione z rdzeniem

Zatrzaśniki

powinny spełniać normę wg PN- EN 362

Wytrzymałość na rozciąganie równą lub większą niż 22KN
Zamek zabezpieczony przed przypadkowym otwarciem

Linka bezpieczeństwa

jako zespół łącząco-amortyzujący - składnik sprzętu chroniącego przed upadkiem z
wysokości musi spełniać normę PN-EN 354. Jego długość maksymalna musi być mniejsza niż 2,0 m.

Amortyzator bezpieczeństwa

jako element sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości musi spełniać
normę PN-EN 355. Amortyzator włókienniczy (poliamidowy) stosuje się razem z linką bezpieczeństwa zgodną z normą zgodne z PN-EN 354

Pozioma lina kotwicząca

Średnicy min. 10,5 mm zakończona obustronnie pętlami.
Służy do asekuracji podczas wykonywania prac, które wymagają przemieszczania się.
Liny tego typu powinny spełniać wymagania normy PN-EN 795 (przenośne punkty kotwiczenia sprzętu).
Do połączenia liny z szelkami bezpieczeństwa należy stosować wyłącznie linkę z amortyzatorem.

Urządzenia samohamowne z rozwijaną taśmą włókienniczą, lub linką stalową.

Urządzenie stosuje się podczas prac wymagających przemieszczania w stosunku do punktu zaczepienia. \
Brak konieczności stosowania amortyzatora bezpieczeństwa.
Urządzenia samohamowne winny być zgodne z normą PN-EN 360.